´Overwinningsplan´ Oekraïne straalt irritatie en wanhoop uit: ‘wij willen kernwapens!’

‘Een coalitie van criminelen' staat op het punt Oekraïne binnen te vallen: de Oekraïense president Volodomyr Zelensky heeft het duidelijk over mogelijk twaalfduizend soldaten uit Noord-Korea, die nu in Rusland worden getraind. Zijn inlichtingendiensten hebben de bewegingen van een groot aantal mensen uit Noord-Korea kunnen waarnemen: van soldaten tot arbeiders, om de taken van gesneuvelde Russische mannen over te nemen. Oekraïne vecht nu tegen Rusland en Iran en in die alliantie komt er een extra land bij. 

Zelensky presenteerde zijn plan met vijf punten aan het parlement van Oekraïne. Daarna sprak hij in Brussel de leden van de Europese raad, de regeringsleiders van de EU. Tussen de regels doorlezen is lastig, al is het niet moeilijk om enige frustratie en wanhoop waar te nemen. Na meer dan twee jaar sneuvelen de Oekraïeners bij bosjes, het is een afschuwelijke menselijke tragedie. Het lijkt erop dat Zelensky meer steun van zijn bondgenoten zou willen krijgen maar nul op het rekest krijgt. Dat is een logische bron van frustratie. Uiteindelijk kan hij zijn supporters ook niet schofferen, vandaar dat hij met zijn vijf-puntenplan de knuppel in het hoenderhok gooit. Tijdens de speech voor het parlement van Oekraïne hield hij drie punten geheim. Inmiddels staat de hele speech online. 

Zelensky wil graag op zeer korte termijn lid van de NAVO worden. Zoals hij terecht opmerkt, is het nergens op het grondgebied van de alliantie oorlog. Het land nu lid maken zou Rusland direct in oorlog brengen met kernmachten VS, Frankrijk en het VK: het einde van de menselijke beschaving, dat dan weer wel. Oekraïne zal de oorlog eerst op eigen kracht moeten winnen. Daarna heeft het het best getrainde leger binnen de NAVO in Europa en kan het land taken van de Amerikanen overnemen. Daaruit blijkt de irritatie: Zelensky moet zijn partners een worst geven om ze over de streep te trekken iets te geven wat voor zijn land van levensbelang is. Dat hij oorlog voert tegen Rusland is klaarblijkelijk nog niet genoeg. 

Ook moet Oekraïne op korte termijn de kans krijgen om westerse raketten op Rusland af te vuren. Ze kunnen in theorie kernkoppen dragen. Rusland kan geen onderscheid maken tussen een aanval met Amerikaanse, conventionele raketten op een opslag voor wapens en munitie in Rusland, en een nucleaire aanval. De Amerikanen zijn zich bewust van het risico van escalatie en dat is het ze kennelijk niet waard. Rusland kan Oekraïne andersom wel naar eigen inzicht bestoken. De Westerse partners van Zelensky willen dus niet ‘all in’ gaan, tot zijn zichtbare frustratie.

Na een overwinning is het zaak Oekraïne genoeg afschrikking te geven. Daarvoor heeft Zelensky een plan gemaakt dat de regeringen van de VS, het VK, Frankrijk, Italië en Duitsland hebben mogen inzien. Ondanks alle inzet van Rutte in zijn laatste maanden als premier, zit Nederland niet bij het rijtje van vertrouwelingen. Zelensky noemt het ‘peace through strength’, in navolging van Ronald Reagan. Het land moet daarbij alle middelen krijgen die bij een geloofwaardige afschrikking horen die niet nucleair is. Dat vraagt om steun van de NAVO en als die achterwege blijft, moet Oekraïne dus eigenlijk zelf een kernwapenprogramma starten. De VS met de NAVO in het kielzog zetten al sinds de Koude Oorlog in op non proliferatie, wat betekent dat er geen kernmachten bij mogen komen. Dat gooit de geopolitieke balans om en het vergroot de kans dat terreurbewegingen bij die wapens kunnen komen. Als je dat wil voorkomen, moet je Oekraïne meer conventionele wapens geven en het land toestemming geven om ze naar eigen inzicht in te zetten. Misschien is dit wel het belangrijkste punt van de hele speech: Zelensky zegt omfloerst wel oren te hebben naar kernwapens als ultieme afschrikking.

Ten vierde is Oekraïne een rijk land, in termen van grondstoffen die ook nodig zijn voor de zogeheten groene transitie, zoals lithium. In een geheime clausule van zijn plan staat dat je niet moet willen dat Rusland de desbetreffende gebieden in handen krijgt. Daarom is er een geheim ‘economisch plan’ gepresenteerd aan de selectie van bondgenoten, je kunt de inhoud wel raden. Het is goed mogelijk dat Westerse bedrijven onder gunstige voorwaarden de grondstoffen mogen winnen, maar Oekraïne moet nu wel meer geld en wapens krijgen. Het vijfde deel van het plan gaat over de periode na de overwinning, waarin Oekraïense soldaten een soort huurlingen voor andere EU-landen worden, de VS kunnen zich terugtrekken. Het zal Trump als muziek in de oren klinken, wellicht sorteert Zelensky al voort op een overwinning voor Trump bij de presidentsverkiezingen. Van hem is bekend dat hij van ‘deals’ houdt, dit is er toch echt eentje.

De redenering van Zelensky is goed te volgen, maar het hele verhaal legt een grote zwakte bloot in het hele westerse bondgenootschap tegen Poetin. De Russen aan de andere kant komen ook niet om in de vrienden, als je het van Kim Jong-un moet hebben. Als Oekraïne bij de NAVO komt en een willekeurig land in de buurt (bijvoorbeeld Rusland) valt aan, dan wordt het slachtoffer van de agressie beschermd door het complete bondgenootschap. Dat is de kern van artikel 5 van de NAVO en Rusland kan dan wel inpakken. Tenminste, die gedachte is gestoeld op de aanname dat de andere landen ook echt troepen zullen sturen om de Russen fysiek terug te duwen. Dat is een problematische aanname. Waarom precies?

Al in 1994 kwamen de VS, Oekraïne en Rusland tot het zogeheten Memorandum van Boedapest. Uit oogpunt van non proliferatie zou Oekraïne zijn kernwapens moeten inleveren, net als Kazachstan en Wit-Rusland. In ruil daarvoor zouden de andere ondertekenaars de soevereiniteit van Oekraïne moeten garanderen. Het VK sloot zich erbij aan en Frankrijk gaf een soortgelijke garantie af. De bijeenkomst werd georganiseerd door de Amerikaanse ambassadeur in Hongarije, Donald Blinken: de vader van de huidige minister van Buitenlandse Zaken van de VS. Een land met kernwapens is zo gevaarlijk, dat het gekkenwerk is om het aan te vallen. Oekraïne wilde er wel afstand van doen, maar enkel tegen een stevige garantie: als iemand ons later toch aanvalt, komen jullie ons helpen.

Daarbij mag een interessant detail niet over het hoofd worden gezien. Oekraïne had de kernwapens inderdaad fysiek onder controle. Bij het opbreken van de Sovjet-Unie kreeg het land een proportioneel deel van de strijdkrachten van het collectief. Enkel Rusland was groter, wat betekent dat Oekraïne toen de derde kernmacht op aarde was. Maar kun je ze vervolgens ook gebruiken? Kernwapens worden met een elektronisch signaal aangestuurd, wat betekent dat Moskou de lanceercodes moet verstrekken. Als de Russen dat in een potentiële oorlog weigeren, heeft Oekraïne er nog weinig aan. Wel is het natuurlijk zo dat Oekraïne een manier zou kunnen vinden om de kernwapens deels te ontmantelen en een ander ontstekingsmechanisme te installeren, als ze maar genoeg tijd hebben. Het is even de vraag of dat haalbaar was geweest, maar het maakt op zich ook niet heel veel uit. 

Binnen de NAVO beschikken vooral de VS, het VK en Frankrijk namelijk over de legers om een ander land snel bij te staan. Deze landen hebben elk meerdere brigades aan luchtlandingstroepen en mariniers, om meteen te reageren. Duitsland heeft sinds de Oorlog een meer defensieve militaire doctrine en beschikt niet over grote schepen en vliegtuigen om direct elders aanwezig te zijn. Oekraïne nam in 1994 dus afscheid van de eigen kernwapens in ruil voor garanties, waarbij het even de vraag is wat het nut is van die kernwapens. Maar afspraak is afspraak, als Rusland in 2014 de Krim annexeert, is daarmee de territoriale integriteit van Oekraïne geschonden. Het trio zou die integriteit echter garanderen. Wat betekent dat dan precies?

In 2014 waren de bondgenoten niet bereid troepen te sturen. Andere landen, zoals Nederland en Duitsland, besloten snel hun legers functioneel weg te bezuinigen. Slim, dan heb je ook geen verantwoordelijkheid. Hoe Rutte ooit de baas bij de NAVO kon worden is een raadsel, onder deze omstandigheden is het wel knap. Feit is dat het Westerse landen niet heel veel kan schelen of de Krim bij Rusland of Oekraïne hoort. Het is in Washington, Parijs of Londen politieke zelfmoord om lijkzakken met militairen te riskeren voor een bestorming van de kliffen aan de Straat van Kerch. De Krim is geen Normandië. Met het Memorandum van Boedapest stond Oekraïne al met een been in de NAVO, maar voorlopig vecht het land toch alleen. Overigens is de tekst van dat document wel een beetje vaag, je kunt het op meerdere manieren interpreteren. Rusland heeft bijvoorbeeld gesteld het verdrag ondanks de oorlog nog steeds te respecteren. Volgens minister Lavrov stelt het verdrag dat je elkaar niet met kernwapens mag bestoken en dat doet Rusland ook niet. Ook dat is een interpretatie. 

Bij artikelen over Rusland en Oekraïne krijg je al snel ‘gepolariseerde’ reacties. Mensen vinden Zelensky een clown, hij zou heel rijk zijn, of je bent ‘naïef’ omdat je je als journalist niet stevig genoeg tegen Poetin uitspreekt. Meningen zijn alleen waardeloos, je koopt er niks voor. Zoals gezegd ontbreekt het sinds 2014 bewezen aan de wil om te sterven voor Oekraïne. Als de VS worden aangevallen en oorlog geraken met de Taliban, dan verklaart het VK zich al solidair nog voordat de regering van dat land een compleet beeld heeft van de situatie. De relatie van de VS met het VK is van dien aard, dat militaire bijstand een automatisme is, met een geschiedenis die start met de wereldoorlogen.

Waar we hier naar kijken, is een land, Oekraïne, dat lid wil worden van het bondgenootschap maar door de grootste landen niet voor vol wordt aangezien. Anders had Kiev meteen veel meer wapens gekregen, zonder beperkingen aan het gebruik ervan. Nederland stuurt bijvoorbeeld ook straaljagers die al met pensioen gestuurd waren. Zelensky vroeg erom maar moest een jaar vertraging accepteren, toen kwamen de F16’s alsnog. Die van Nederland kunnen in theorie een kernwapen afwerpen. Vooral de VS waren bang dat Rusland de levering als een riskante provocatie zou zien. Daarom is de luchtverdediging van Oekraïne een jaar lang veel zwakker geweest dan nodig was, met veel dode Oekraïeners tot gevolg. Maar dat moet dan maar. In theorie had de NAVO op de dag van de invasie duizend straaljagers kunnen doneren aan Oekraïne en zelf de piloten trainen, dan had de oorlog er anders uitgezien. Doe er dan ook wat nieuwe Franse Rafales of Amerikaanse F35’s bij om een echte deuk in het Russische pakje met boter te slaan. Dat was kennelijk te duur. Als je Oekraïne niet direct in die mate wil helpen dat het land de strijd kan winnen, ben je dan niet enkel bezig het draaien van de afschuwelijke vleesmolen te verlengen?

Voormalig minister van Defensie Ollongren noemde de huidige oorlog een ‘goedkope’ manier om de NAVO te beschermen, waar ze Oekraïne duidelijk niet bijrekent. De Russen bijten hun tanden stuk en Westerse landen hoeven alleen maar wapens te sturen die je toch kunt vervangen, geen mensen. Daarmee zeg je eigenlijk dat die Oekraïense levens ‘goedkoop’ zijn. Ook maakt ze onderscheid tussen ‘ons’, de NAVO die zich verschuilt achter Oekraïne, en de arme dienstplichtigen van dat land die wel daadwerkelijk sneuvelen. Dat klinkt niet als een enthousiast huwelijk tussen gelijkwaardige partners, het is wat het is. Poetin lijkt ook niet veel respect te hebben voor het individuele leven van een dienstplichtige, dus het offeren van duizenden levens voor letterlijk meters grond kan nog even doorgaan. Zelensky vraagt om meer steun maar doet duidelijk water bij de wijn (goedkope grondstoffen en militairen straks in ruil voor steun nu), wat past in het beeld van een relatie zonder enthousiasme. 

De VS en West-Europa houden niet genoeg van Oekraïeners om hen fysiek bij te staan in een militair conflict. Dat had Poetin natuurlijk ook door, anders was hij deze heilloze weg niet ingeslagen. Een andere conclusie valt er uit de speech van Zelensky niet te trekken. Rusland moet verliezen, heet het, maar Oekraïne mag daarentegen ook niet winnen. 

Mijn werk ondersteunen kan via BackMe, of u koopt mijn boek, Het Euro Evangelie. Of u laat uw waardering voor dit artikel blijken via de knop hieronder, of niet.